MERA COINCIDENCIA / TUJKU TI TUJKU / 306 — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / MERA COINCIDENCIA / TUJKU TI TUJKU / 306

MERA COINCIDENCIA / TUJKU TI TUJKU / 306

JAIME SAKÄSMÄ (Versión tzunitzame, o zoque, de Humberto Saraoz)

Uno ahí, parado, ridículo, en medio de un círculo de gente que, brazo cruzado, sabe que se ha comprado la justicia con una transacción de la que no se hablará, por supuesto; pero que, como recurso desesperado, pende del aire bochornoso que se ha estancado en la sala; la gente mira por las ventanas —o desde la ventana de un celular— y lo sabe bien: el asunto está arreglado, mera coincidencia, la obra conciliatoria terminará precisamente en una farsa, ¡tercera llamada!, de un lado, los que manejan a su antojo el precio del transporte de estas tierras, igual de torpes que uno, igual de jodidos que uno, pero con la seguridad de su congregación equívoca, de su conjunción de ego y calumnia; del otro lado, enfrente, los de atrás, los que, como dicen, vienen conmigo, igualmente apretujados, sudorosos, indignados, con pancartas y gritos atorados en la garganta: los que pagamos el precio de su sinrazón, aunque, como usted puede ver, señor delegado, a menudo, muchas veces también nos falta la razón y es que, cómo le digo, nos salen con cada chingadera, y por eso y más que nada, pues, nos gana el coraje, como para gritarle en su cara, a usted y aquel otro, ratero, vendido, ¿cuánto le dieron?, ¿veinte mil?, que sí, debería callarme, sí, pues, no tenemos pruebas pero tampoco dudas, señor delegado, aunque sí, usted tiene razón, tenemos que hablar usando la razón, tranquilo, ya sabemos que así debe ser para que la farsa siga su curso y, al final, aunque no haya arreglo, nos vayamos con la sensación de que, bueno, se hizo lo que se pudo, compadre, pudo ser peor; sí, comadre, ellos son los que tenían más prisa por lograr esa conciliación razonable, los que insistían en no darle más vueltas al asunto, porque si no hasta dónde vamos a parar, que sí, que riéramos un poco para que se aligerara el sofoco, el calor humano que ya picaba en la punta de la nariz; en sí, ¿cuál es su propuesta?, decían; quince, dijimos, no vamos a pagar más; que no, que ésa no era propuesta, decían, si es así, que siga en veinte varos, entonces: como mercachifles, pues, nos regateábamos, nos regateamos incluso las buenas maneras, incluso el respeto, compadre, y sí, pues, que chinguen a su madre y que se calle ese pinche cabrón: orden, por favor, orden, y los gritos y los murmullos detrás de la puerta se intensificaban, el coraje ante la burla ya se asomaba: que se cierre la puerta, que ya están entrando en bola, que hasta ahí, que, de plano, esta gente pendeja nunca entiende, nunca aprende; mientras tanto, compadre, como una recua de cebras bien entrenadas, por allá iban los transportistas y su vanidad, en medio del circo, llenos de contento, de que las cosas sigan igual y de que, por esta vez, como ya es costumbre, hubieran ganado así nomás otra vez.

 

Te’yi tä ijtpa, janajanapä, pänanhkujkm iyä kä’jojtzupä, myuspa jutyäjupä te anhkimpapä ni’is ji mawepä tzyame jujtzyekäsi, ja’itä’ajkä’a ti’ wä tzyäktä, ijtu te pijpapä sawakäsi sujtzäyupä; te pätnis kyosyajpa te ketpujtäjkäsi —u celularis kyentäjkomo— myusyajpapätite: mya’äyajupänte wyit, tujku ti tujku, te wa’kokyuy yä’sej te’se maka ko’ye, ¡tukakowejkuyomo!, yä’ eyatampä, is tzyapyajpa jujtzyete maka kyojyojye te wyijtkuy carro’omo, tesetike, jowijowitampä äjtzise, wätzyälätampä äjtzise, myusyajpati’a tyumäkyuyomo, tumäyajpa nye’ syutnkusye, tzyamese; eyatampä, ukmäjk ijtyajupä, iyä, näpyajpase eyatampä, mityaju äjtzyjinh, äjtzise, nätzupä, päsäyajupä, kisykayajupä, tyotojinh, wyejkupyik tä’tzäyupä kyänä’omo: iyäjt nkoyoyajpa jyowikipsokyuy, yempe, m’ispase mijt, delegado, mumujama, ijtuk, jinäjt, nkipsojkpatye, tese, nnajapyaset mijtzi, pujtpa titam’itam, tekota, te’se’ajkä, yajk kisyka’pa tekota, nwejkonhkänhäyajpat mwinanhtäjki, mijtzi tesetike jikä eyapä, numpapä, mya’äpyapä’is wyit, ¿jujtzye’a tzyiyaju?, ¿ips si’na ti?, te’se, wätzina’ajk jana onu, wiyunhsese, ja n’isyat tesetike nkomäyajpat, delegado, yempe tise, mijt mtzampase, maka wewenetyame, wäpä kyipsokupyik, wäk, musyajpat tesete wä wa’ te tzäkitzäki pyäjku tyuk, kyoyajkuyomo, yempe jana ‘yitä anhkimokyuy, jinäjtzi suni makya naps te’se, ntzäjkyajut jutäsenhomot musut ntzäjkya, compa’e, utyim myäjanhaju; tesejeke, coma’e, te’istena’ajk syutnyaju wa’ jä’nä kyoyaju te wakokyuy “pyäjkpase”, näpyajupä te’sem yajk tzä’yä, ukka te’se hasta dónde vamos a parar, nämpase te wane, te’se, wa’ äjtzi sijkyaju usyanh te tzäkipik wa’ kyämänu te jana sawapäjkuy, te pänis pyijkäy nämna’ajk tzyiksupä kyinä’uyakäsi; te’se, ¿tipänte mijm mtzame?, näpyajpa, yäjtay, näpyajutzi, jinäjt mawe nkoyojanhäye; ji’n, ji’n, te’e ja ntzyapyat, näpyaju, ukka te’se, ips si’najeke, te’se: tijanatipä ma’ase, ja kyeyat wa’ nkyämänyat, ntzapyajut jutzäjt wä ntzapya, wäpäpik, compa’e, jä’ä, yajk kutya tyit, yajk onanhjeya jikä npäksi, mantamä, kämanätyamä, te wejkäy, te tuputupunekyuy anhtunhkämä pämipäjkpa, te kisykakuy onjatyäjkuyomo nämna’ajk pyämpyäjku: anhkamtamä te anhtunh, nam tyäjkäyaju wokojkuk, te’yisenhomo, yä’ä päntam jowitampäte ji kyipsokpatye, ji kyo’anhmaye; te’anhojtyi, compa’e, tzikin kayuse yumi’a’ayajupä’a, te tunhomo mayajpana’ajk te carrokomitam syutnkuyjinh, te tzäkitzäki’omo, tzinhtzinhneyajupä, wa’ te’se’ojkäti myaku, tzäktäjpase, kyojtyajuna’ajk naps te’se eyanämä.

___________

Jaime Sakäsmä es narrador y ensayista, miembro del Centro de Lengua y Cultura Zoque.

Humberto Sara oz es narrador, ensayista y traductor en lengua zoque o tzunitzame.


 

comentarios de blog provistos por Disqus