EL TIEMPO SE VUELVE HUMO — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / EL TIEMPO SE VUELVE HUMO

EL TIEMPO SE VUELVE HUMO

MIGUEL TUM AJKOT (MAYA USPANTEKO)
JUNAAB’, JWICHB’L QE K’ASLEMAL
Tisutiin jxojooj qaqaaj kajb’al,
looq’laj rax uleew

tijtzuq chee’, k’iix, ab’aaj...

Tinta’ looq’laj taq chaj
tijb’an taq jaljoj taq ch’ab’al,
looq’laj suutz’ tinatuun
nojsal

re anms.

Tinpich’uj raqan inq’aab’,
tinwik’aaj inb’aqiil,
tinchap inb’aa,
tinwik’aaj chi naqaaj chaq

wiin re kamnikaal.

Ink’aslemal k’ax tirik’aaj
jwi’l chi q’axeel qe inwiich,
kiib’ oxiib’ qe junaab’ wiin,

nik’ qe rik’il sib’ tiq’aax b’i ink’aslemaal.

 

AÑOS, REMEDOS DE VIDA

Circulan las danzas del padre Tiempo,
la fértil tierra

sostiene árboles, espinos, piedras…

Escucho a los pinos
balbucear oraciones desconocidas,
la niebla observa
repleta

de espíritus.

Ausculto mi cuerpo,
distingo mis huesos,
palpo mi cráneo,
me presiento

descarnado.

Esta presencia que se queja
de que lo suyo sea pasajero,
estos años remedos de vida,

este tiempo que se vuelve humo.

 

INTINMIIT

Injiiq’ jwi’l etzal teew keq’eeq’, tz’apalkiin jwi’l intinmiit,
laj xo’laq looq’laj taq kurs

pach jq’aniil insiwaan intinmiit wi’ ojor taq tziij.

Xijtz’apiij rib’ intinmiit laj q’aab’ man meb’a’iil jutul laj qak’aslemal,
ch’awsal taq laj roq’eejaq inwinaaq,
kojol jchoq’aab’aq chi jq’atej k’axk’oliil,
riqe etzal taq kristyaan waxal taq chi qiliik,

kita’ raaj ojta’ taq.

titamaji’ titzilxiin q’an pwaq

laj juulaq jkamnaql re ajtijil taq jk’aslemaal intinmiit.

Man ra tuqa’r ak’l, k’uur jwiich, tijmaj jtijoj riib’,

tisutiin jwiich, q’ooq wijaal jch’ool, kita’ jchoq’aab’...

Mayb’al jwiich juntiir li...

 

MI PUEBLO

Me ahoga el oscuro cierzo que arrasa a mi pueblo,
devastado territorio por gravosas cadenas,

incrustado violentamente entre cruces en aciagos años.

Mi pueblo languidece en la impuesta pobreza,
valientes y temperamentales voces
han alzado desencajados gritos,
prostíbulo de pesadillas,

no existe voluntad para escucharnos.

Se oye el funesto tintineo del oro ensangrentado

en los sepulcros de los asesinos; muertos sin sosiego.

El desnutrido estudiante asiste a sus clases

famélico, tambaleante, desencajado.

Me florece la boca de imprecaciones…

__________

MIGUEL TUM AJKOT (Uspantán, Quiché, Guatemala) habla los idiomas mayas uspanteko y k’iche’. Sus libros están escritos en uspanteko, lengua en grave peligro de extinción. Entre sus publicaciones se encuentran Oscuros barrancos gimientes/Muuj jpaam siwaan re jeloweem, Viento Negro/Q’eeq iiq’, Flores entre los labios/Kutz’ii’j la’ jxaaq jchii’, Jo’ taq li tijoj’ib’ ek’l/Niños, vamos a la escuela. Incluido en varias antologías latinoamericanas, estos poemas aparecieron en el sitio Gusanos de la Memoria.

comentarios de blog provistos por Disqus