NACIMIENTO DEL CHILE / CHILI ITLAKATILILIS — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / NACIMIENTO DEL CHILE / CHILI ITLAKATILILIS

NACIMIENTO DEL CHILE / CHILI ITLAKATILILIS

JUAN HERNÁNDEZ RAMÍREZ (NÁHUATL)

IKA TILAUAK IUAN tliltik mixtli mopoloj nopa tiotlak. Kesus Kristo, motektok iuan mokokojtok uiyontoya ipan sosokitik iuan axkuali tlaxintli kuauitl. Neka imanejmaj iuyontoya itsontekoj, axmolinia. Mochijki tlen moijtoj.

Kijtouaj nopa viernes ika tiotlak, Kosej tlen Arimatea, kin tlajtlanilij tlanauatianij Kesus itlakayo ipampa kitokaskia. Teipaj kemaj kimakakejya manoj, Kosej kuiaxko kitemouij Kesus, iuan ika se kochyoyomitl kimimiloj iuan kemaj peuaskia tlatlayouas, ipan se mijkatlakoyoktli tlen mouauantoya tetlaj, kitokatoj, iacha kampa kikuauiyontoyaj.

“Tlakatl ikonej sanpayano motlalanas eyi tonatij teipaj”. Yanopa kiitojtoya Kesus, ipampa yanopa tlajtoli tlen kikokoliyayaja kiitoyayaj axmelauak kitotokakej iuan kikuauiyonijkej ipan se nenepankuauitl.

Kemaj ayikanaj tlapoyaui eliyaya, ika se ueyi tetl motsajki mijkatlakoyoktli, ome tlapijpianij ika teposyaoyotl motlalijkei; sesej ajachka kanpa tlatsaktli inik axkanaj uelis cholos tlaj ueliskia moyolkuis. Tlen Kesus itekokolikauaj ikon motemachiskiaj, kin tlalijkej nojia se kuapelech iuan se poxakua tlen tlapijpiaskiaj ika inkuikayo tlateijlisej, tlaj ni tlakatl mijkatlakoyojko pankisaskia.

Teipaj kemaj kitojkej, panok kauitl axonkak tlaolintli; yeuali, tonayaj iuan sanpayano yeuli, panok iuan axtlen onkak, iuan kemaj expa tonatij pejki; tlakamej iuan tlapialmej tlan kimokuitlauiyayaj mijkatlakoyoktli, kochtokej mokajtoyaj. Ixkochialistli, tonalkaktilistli iuan mochialistli kin siyauiljtij.

Ueuemej kimatiayaj nopa tlamantli kejnopa eliskia, yeka axakaj kiitak kemaj tlakoyoktipaj pankiski Kesus iuan eljuikatipaj pejki tlejko. Itstoyaya uajkapaj ipaniko ostoko kemaj kiitakej. Eljuikak tlejkoyaya kej tlaj uiyontoskia ipan se ikpatl. Ipan nopa tlatoktsij poxakua isak iuan momajmatij, pejki kuatsajtsi.

–¡Youiyaaa! ¡Youiyaaa! ¡Youiyaaa!

Chikauak iuan momajmatijtok tsajtsistli tlen poxakua ipampa Toteko youiyaya, kiixitij kuapelech.

Axkimatiyaya tlen kichiuas kuapelech pejki papatlaka iuan chikauak kuika.

–¡Yajkiaaa! ¡Yajkiaaa! ¡Yajkiaaa!

Ipanpa tsajtsiyayaj ni ome tlapialtsitsij pejki tlaajomanaj, kin ixitijkej nopa sekinok tlapijpiyanij, nimantsij tlachiyatoj kampa mijkatlakoyoktli, iuan kemaj kiitakej tlapojtok, eljuikak tlachixkej, iuan kiitakej uajkapaya youiyaya Kesus. Isijkapaj kikuikej intlauitoli iuan inmitl iuan pejki kiminaj. Tlauel ouij eljki kimakilisej, san se mitl tlan kimajajkej, ipan se imajpil kentsij kikuitikisato. Tlen ipan ni kokoli, se establechopintli kiski iuan tlaltipaj uetski, iuan intenkipaltipaj kesus ni tlajtoli yolki.

–Tlen nokoneaj ni se uentli.

Kiijtouaj tokoliuaj nopa tlapijpiyanij tlauel kualankej ipanpa kochkej, iuan yeka pejki ika kualantli kinmakiliaj tlapialjmej, ipan mojmoketsayayaj, iuan kemaj ipan mojmoketsayayak ika achiok kualantli, achi momiakiliyayaj.

Nojkia kiitouaj kanpa uetski tlachopintli tlen Kensus iesso, se yejyektsij tlatokli yolki. Chili elki ni tlatoktli. Kauanki ni tlatoktli iuan kipixki itlajka tlen kemaj eksik kipixki se tlapetlantik tlapali: chichiltik estli.

Namaj, ni tlajkayotl, achtoui kualistli tlen Mexko maseualmej. Kualistli tlen kemaj eksitok kipia estli itlapalis, kej se atlachopintli eljuikatipaj uetstiualaj itlachialis.

LA TARDE SE CUBRIÓ DE NUBES negras y espesas. Jesús el Cristo colgaba maltrecho y herido del madero tosco y obscuro. Su cabeza estaba ladeada sobre su hombro derecho, inmóvil. El designio se había cumplido.

Dicen que ese viernes por la tarde, José de Arimatea pidió el cuerpo de Jesús a las autoridades para sepultarlo. Después de obtener el permiso, José bajó a Jesús del madero, lo envolvió con una sábana y, antes de que anocheciera, lo enterró en una sepultura excavada en la roca, cerca del lugar donde lo habían crucificado.

“El hijo del hombre se levantará nuevamente después del tercer día”. Eso había dicho Jesús. Por esas palabras, que no podían ser ciertas según sus detractores, fue perseguido, lastimado y crucificado.

Poco antes del obscurecer, se cubrió el sepulcro con una gran roca y se colocaron dos guardias armados, uno de cada lado de la entrada para impedir la escapatoria en caso de que resucitara. Los enemigos de Jesús, para estar más seguros, colocaron también de guardianes a un gallo y a un tapacaminos para que alertaran con su canto, si éste se salía de su tumba.

Después del entierro, el tiempo transcurrió con aparenta calma. La noche, el día y otra vez la noche se sucedieron sin que pasara nada. Pero al inicio del tercer día, los centinelas y los animales que cuidaban la sepultura se quedaron dormidos. La vigilia, la calma y la espera los habían cansado.

Los ancianos sabían que esto tenía que suceder así. Por ello nadie se dio cuenta cuando Jesús salió de su tumba y empezó a subir al cielo. Ya estaba por encima de ella cueva cuando fue descubierto. Subía al cielo como si estuviera suspendido de una cuerda. Ese fue el instante en que el tapacaminos abrió los ojos; sorprendido y asustado, empezó a gritar.

–¡Ya se vaaaa! ¡Ya se vaaaa! ¡Ya se vaaaa!

El grito fuerte y desesperado del tapacaminos despertó al gallo. El gallo, en su desesperación, empezó a aletear y a cantar con fuerza.

–¡Ya se fueeee! ¡Ya se fueeee! ¡Ya se fueeee!

El alboroto provocado por estos dos animalitos despertó a los otros guardias. Su primera reacción fue mirar hacia la sepultura y, al verla abierta, dirigieron sus ojos al cielo. Vieron que Jesús ya había ganado mucha altura. Con rapidez tomaron sus arcos y sus flechas y empezaron a dispararle. Era muy difícil dar en el blanco, pero una de tantas flechas arrojadas lo hirió en un dedo. De esta herida, brotó una gota de sangre que cayó a la tierra, y de los labios de Jesús brotaron estas palabras:

–Esto es un regalo para los que son mis hijos.

Los abuelos cuentan que fue mucho el coraje que sintieron los centinelas por su descuido, y empezaron a desquitar su enojo con los animales, pisoteándolos. Pero al aplastarlos con más fuerza, éstos se iban multiplicando.

También cuentan que en el lugar donde cayó la gota de sangre de Jesús nació una hermosa planta. Esta planta es el chile, que floreció y tuvo un fruto que después maduró de un color brillante: rojo sangre.

Hoy, ese fruto es alimento primordial de ellos indígenas de México. Es un fruto que tiene el color de la sangre cuando está maduro, y la forma de una gota de agua cayendo del cielo.

__________

Este relato forma parte del libro Sintli itos / La voz del maíz (Voladores, Instituto Veracruzano de Cultura, 2019).

comentarios de blog provistos por Disqus