LA LENGUA NO MUERE — ojarasca Ojarasca
Usted está aquí: Inicio / Escritura / LA LENGUA NO MUERE

LA LENGUA NO MUERE

ANDRÉS HERNÁNDEZ JUÁREZ (TOTONAKU)
Los extranjeros nos desplazaron,
en la tierra aplastaron nuestra habla,
pero.no sabían que era semilla nuestra lengua,
esta juventud brota en idioma, ellos dijeron Aktsini´1
resonaron nuevamente los truenos de Los Ancianos.

Brillan los derrotados Aqpixi´2 vuelve a crecer,
los aullidos del ocelote se volvieron a escuchar,
los ancianos aleccionando en totonaco.

Muero, mueres, morimos, pero…
yo sigo existiendo, por tener tres corazones,
el primero para mi sentir, el segundo para
mi saber y el tercero para una mezcla de mi ser.

Pero también hay de esos ahora,
ven desangrándose su lengua y sólo ríen,
ridículamente se ríen, de mi madre, de tu madre,
de sus madres, de nuestras madres, ellas también hablan totonaco,
no sólo tú, no sólo ustedes, no sólo nosotros.
Hablemos otra vez.


Niilaqsputa waa tachuwii’n
Kinkamaatanqaanuwiiliiqoon luwanaan,
lakstakamiqoolh ktiyat tuu chuwiinanaaw,
chaa. niixkatsi’qoo’ pii talhtsi’ maa kintachuwiinka’n, qilhpumpalaqoolh
kamanaan, maapaakuwiiqoo’lh Aktsini´,
taqaxmatpaa xjilika’n Sikulanaachiwkuwii’n.

Maqsqopalaqoo maa tii tatlhajiqoolh, tsukupaja´
stak maa Aqpixi´, taqaxmatpaa kxeeqnat maa stakumisi’n, tatlhaanipaa
ta’aqastakyaaw ktotonako.

Kniiy, niiya’, niiyaaw, niiqoo’, chaa…
klamaaku’ kit, kumu aqtutu kinaku’,
xliipuulh kliimakkatsii, xlii´aqtuy kliikatsii’,
xlii´aqtut kliikuxmuukilhtaxtuu kintakuwini´.

Chaa… naawiilaqoo’ tiyamaa laa uukú,
ukxilhqoo’ maa xtachuwiinkán xtajmaa xqalhni´,
chaa. kaaliiliitsinqoo’, kaliliitsinqoo maa kintsé, maa mintsé,
maa mintsekán, naachuwiinaqoo totonako,
niimaan wix, niimaan kiin, nimaan wixin,
kachuwiinampalaw uukú.

Notas:
1. Aktsini´: Juan el Río
2. Aqpixi´: Cerro Cozoltepetl

__________
Andrés Hernández Juárez, originario de la comunidad de Tuxtla Zapotitlán de Méndez, Puebla, es un joven hablante de totonaco comprometido con la preservación y difusión de su lengua y cultura. Actualmente cursa el sexto semestre de la Licenciatura en Lengua y Cultura en la Universidad Intercultural del Estado de Puebla (UIEP).
comentarios de blog provistos por Disqus